Nhìn sang
bên phải trên 1 ngọn đồi, Quý Khách thấy 1 lô cốt bằng gạch đó chính là Phế
Tích “Lầu Ong Hoàng”, đây là 1 địa danh do quần chúng gọi từ bao lâu ,
không chỉ là 1 nhà lầu bình thường. Vào năm 1911 một Ông Hoàng người Pháp là Công
Tước De Montpensier qua Việt Nam du lịch và đi săn bắn. Công
Tước tới những ngọn đồi lân cận Phan Thiết, thấy phong cảnh đẹp ông đã
mua đấ xây dựng biệt thự để nghỉ ngơi vào những chuyến đi săn, du lịch. Công sứ
Garnier đang cầm quyền đất Bình Thuận lúc bấy giờ đã đồng ý bán quả đồi Bà Nài
cho ông Hoàng Pháp này.
Ngày 21
tháng 2 năm 1911, biệt thự được khởi công xây dựng, gần 1 năm sau mới hoàn
thành với diện tích 536m2, gồm 13 phòng, khu vực xây biệt thự cách nhóm đền
tháp Pô-sha-nư gần 100m về phía Nam, trong khi vận chuyển vật liệu lên đồi để
xây biệt thự người Pháp đã làm hỏng tường thành phía trước cửa chánh tháp. Biệt
thự xây xong đầy đủ tiện nghi, đẹp, có máy phát điện dưới hầm, có hồ chứa nước
mưa đủ để dùng trong 1 năm được coi là tân tiến và hiện đại nhất Phan Thiết lúc
bấy giờ, kể từ đó nhân dân Phan Thiết gọi khu vực biệt thự là đồi “Lầu Ông
Hoàng”. Tháng 7 năm 1917 công tước De Montpensier bán khu biệt thự này cho 1
chủ khách sạn người Pháp tên Prasetts, cùng thời điểm đó 1 người Pháp khác tên
là Bell cho xây dựng khách sạn Ngọc Lâm ở ngọn đồi bên cạnh để phục vụ người
Pháp. Năm 1923 chính phủ Pháp đã mua lại khu biệt thự này cho vua Bảo Đại ,
nhưng vì đường xá xa xôi nên vua Bào Đại cũng ít đến đây 1 thời gian sau nơi
này đã xuống cấp và bị hư hỏng.
Như tôi đã nói ở trên bởi vì Lầu Ong Hoàng
được xây dựng trên ngọn đồi Bà Nài ở độ cao 40m so với mực nước biển nên đứng
từ đây có thể quan sát toàn canh xung quanh. Chính vì vậy tháng 10/1946 thực
dân Pháp đã biến nơi này thành đồn bót, làm nơi trú quân, gọi là “Đồn Lầu
Ong Hoàng”. Vào ngày 14 tháng 6 năm 1947 nơi đây đã diễn ra 1 trận đánh ác
liệt của 1 tiểu đội thuộc đơn vị Hoàng
Hoa Thám do đồng chí Nguyễn Minh Châu chỉ huy đã tiêu diệt được nhiều lính
Pháp, thu nhiều súng đạn đủ loại trong đó có 1 khẩu đại liên Vitke, 1 súng
trung liên Bren và nhiều chiến lợi phẩm khác, từ đó người quen gọi chến thắng
này là chiến thắng lầu Ong Hoàng, cho đến nay vì trài qua thời gian dài
bị tàn phá bởi chiến tranh di tích chỉ còn lại nền đất như bây giờ.